მილიარდიანი ფონდის პერსპექტივა (ფონდის თეორიული მოდელი).

სოფლის მეურმეობის განვითარების და გამოცხადებული პროგრამის წარმატებული რეალიზაცია, დამოკიდებულია მთელ რიგ რეფორმებზე, რომელთა მიზანია – შეიქმნას სოფლის მეურნეობის დარგში საინვესტიციო კაპიტალის მოზიდვის და ეფექტიანად ათვისების წინაპირობები.
 წარმოდგენილი იდეა, რომელიც ითვალისწინებს სოფლის მეურნეობის განვითარებისათვის, ერთ მილიარდიანი საინვესტიციო ფონდის შექმნას, თავისთავად იმსახურებს მხოლოდ დადებით შეფასებას, მაგრამ ამასთან ერთად ბუნებრივად წარმოიქმნება მთელი რიგი შეკითხვები, რომელზედაც უნდა იყოს გაცემული ამომწურავი პასუხები.
 საქმე იმაში გახლავთ, რომ დღეისათვის საქართველოში არსებული ეკონომიკური და საინვესტიციო გარემო არ არის ადექვატური და არ პასუხობს იმ მინიმალურ მოთხოვნებს, რაც არის აუცილებელი, მსგავსი მასშტაბური პროექტების განსახორციელებლად.
 ამიტომ აღნიშნული საინვესტიციო პროგრამის და ანალოგიური პროგრამების პრაქტიკული რეალიზაციისათვის, საჭიროა სამართლებრივი და საგადასახადო ბაზების განახლება.
 ამასთან ერთად განვიხილოთ მოცემული მილიარდიანი ფონდის ფუნქციონირების წინაპირობები და საინვესტიციო პროგრამის წარმართვის ეტაპები, პროგრამის მიმდინარეობის სხვა და სხვა სცენარებით.

1. ფონდის შექმნის ფინანსური წყაროები.
ფონდის ფორმირების შესაძლო გზები და წყაროები შემდეგია:
• საბიუჯეტო სახსრებით;
• გრანტების მოზიდვის გზით;
• უცხოური სასესხო კაპიტალის მოზიდვით;
განვიხილოთ კაპიტალის აკუმულირების ყველა ზემოთაღნიშნული საშუალებები.

1.1. საბიუჯეტო სახსრებით ფორმირებული ფონდი, საფუძველშივე

არასიცოცხლისუნარიანია, იმდენად, რამდენადაც ესეთი ფორმით გენერირებული და ინვესტირებული კაპიტალი, როგორც წესი არ ითვალისწინებს დაბრუნებას, მითუმეტეს კაპიტალის ღირებულების გათვალისწინებით (რომ არაფერი ვთქვათ ისედაც დეფიციტური ბიუჯეტიდან თანხების იმმობილიზაციაზე და დანარჩენი სახელმწიფო პროგრამების დაფინანსების შეკვეცაზე) ამიტომ ბიუჯეტის ხარჯზე დაფინანსება და სოფლის მეურნეობაში შემდგომი გადანაწილება დაემსგავსება უფრო „ჩასუქებულ“ ვაუჩერს, ვიდრე საინვესტიციო დაბანდებას. ამგვარი ფორმით დაფინანსების პრაქტიკა ატარებს, ერთჯერად ხასიათს და აქედან გამომდინარე, ფონდის
სიცოცხლისუნარიანობის ციკლი არის მოკლევადიანი და აბსოლუტურად არაეფექტიანი.

1.2. გრანტების მოზიდვის სახით, ფონდის ფორმირება და მისი გამოყენებითი ეფექტი,
 თითქმის იგივეა, რაც ჩვენს მიერ ზემოთ განხილული „საბიუჯეტო ფონდის“ ეფექტი (თუ რა საკვირველია გრანტის კაპიტალი არ იქნება გადანაწილებული სოფლის მეურნეობაში სესსხების სახით), აქ უბრალოდ ემატება კიდევ ერთი უარყოფითი ფაქტორი. საქმე იმაშია, რომ შედარებით ასპექტში, თუ ფონდში საბიუჯეტო სახსრების მიმართვის შემთხვევაში, ქვეყნის მონეტარულ სივრცეში, ფულადი მასა თითქმის არ განიცდის ცვლილებას, გრანტების მოზიდვისას ფულადი მასა იზრდება და ავტომატურად იწვევს ინფლაციურ პროცესების სტიმულირებას. ასეა, თუ ისე ორივე შემთხვევაში ფონდის ამ მოდელის სახით შექმნა პრინციფში არ არის (რბილად რომ ვთქვათ) მიზანშეწონილი.

1.3. უცხოური სასესხო კაპიტალის მოზიდვის პრაქტიკა, აპრობირებულია მთელ მსოფლიოში. განსაკუთრებით ეფექტიანია  სახელმწიფო გარანტიების თანხვედრით, – ევრო–ობლიგაციების გამოშვება (ანდერრაიტინგი), რაც მიზნად ისახავს შედარებით იაფი (5–6% წლიური) და გრძელვადიანი (5–25 წელი) კაპიტალის მოზიდვას, მასშტაბური ინფრასტრუქტურული პროექტების დასაფინანსებლად.
 (ამ სახის  პროექტის ყველაზე ნიშანდობლივ მაგალითს წარმოადგენს ამერიკის შეერთებული შტატების მაშინდელი პრეზიდენტის ტ.რუზველტის ინიციატივით განხორციელდა თინესის შტატის მთელი რიგი ინფრასტრუქტურული პროექტების დაფინანსება ზუსტად სახელმწიფო ობლიგაციური სესხის გამოყენებით. შექმნილი იყო სახელმწიფო საინვესტიციო კომპანია, რომელმაც განახორციელა სახელმწიფო გარანტიების ქვეშ „დატვირთული“ ზემოხსენებული ობლიგაციების გამოშვება და მასშტაბური კაპიტალის მოზიდვა. შემდგომში ეს საინვესტიციო კომპანია იქნა პრივატიზირებული და განაგძობდა საინვესტიციო პროექტების დაფინანსებას. შედეგობრივად მიღებული იყო წარმოუდგენელი ეფექტი, რომელიც მდგომარეობდა იმაში, რომ ამერიკელებმა უდაბნოდან მიიღეს ერთ – ერთი ეკონომიკურად განვითარებული შტატი). ზემოთაღნისნული საფინანსო ინსტრუმენტის გამოყენება, სრულიად შესაძლებელია და ეკონომიკურად გამართლებული. ამასთან ერთად სახელმწიფო–საპროექტო ე.წ. „აგრო–ობლიგაციები“–ს ემისიის (გამოშვების) შედეგად, როგორც უკვე ვნახეთ, ლოგიკურად გაზრდის მიმოქცევაში არსებულ ფულის მასას, რაც თავის მხრივ ითხოვს სავალუტო კურსის რეგულირების ქმედითუნარიანი მექანიზმების შექმნას და გამოყენებას. თუმცა აქვე უნდა ითქვას, რომ მოზიდული კაპიტალის მხოლოდ ის ნაწილი ახდენს ზემოქმედებას ინფლაციური პროცესების განვითარებაზე, რომელიც იქნება მიმართული უშუალოდ ქვეყნის ეკონომიკაში, ხოლო ის ფულადი ნაკადები რომლებიც მიმართული იქნება საგარეო ეკონომიკურ სივრცეში (ტექნიკის, ნედლეულის, სასუქების,კომბიკორმის, ბიოლოგიური ინგრიდიენტების და ა.შ. შესაძენად), შესაბამისად ვერ მოახდენს გავლენას გაცვლით სავალუტო კურსზე. რეზიუმეს სახით შეიძლება ითქვას, რომ ობლიგაციების გამოშვების პრაქტიკის გამოყენება იქნება ყველაზე პროდუქტიული, მითუმეტეს მსგავსი სტრუქტურით შექმნილი ფონდის ფუნქციონირების ციკლი განუსაზღვრელია, რაც პროექტის გრძელვადინობის და სიცოცხლისუნარიანობის მაჩვენებელია
(იგივე მზარდი ტემპის მქონე, ობლიგაციური ვალის რეფინანსირების მეთოდის გამოყენებით).

2. ვინ იქნება, ფონდის მიერ მოძიებული თანხების მიმღები ?

ჩავთვალოთ,რომ ფონდმა მოიპოვა ერთ მილიარდიანი კაპიტალი. აქვე ჩნდება კითხვა, – ვინ იქნება ამ თანხის კონკრეტული მიმღები და რომელი სტრუქტურების მიერ იქნება ეს თანხები  სოფლის მეურნეობის სფეროში გადანაწილებული ? წარმოვიდგინოთ, რომ ფონდის ადმინისტრაციის მიერ შემუშავებული სესხების გაცემის მიზნობრიობის და ფინანსურ–ეკონომიკური პარამეტრების (ვადიანობა, საპროცენტო განაკვეთი,

საშეღავათო პერიოდი და ა.შ.) დადგენის შემდეგ, არსებული თანხები გადანაწილდება კომერციულ ბანკებში ე.წ. „ფიდუციალური“ ოპერაციის (საკომისიო–საშუამავლო ოპერაცია) განსახორციელებლად, ანუ  სოფლის მეურნეობის სფეროში შემდგომი გადანაწილებისათვის. ამ შემთხვევაში, – რა სახის პროგნოზირებადი სიტუაცია შეიძლება ვივარაუდოთ ?    
                                    
სოფლის მეურნეობის წარმომადგენლები ე.წ.  ფერმერები იძულებულები იქნებიან მიმართონ ბანკებს სესხების მისაღებად, რაც ცოტა არ იყოს ბევრ შეკითხვას ბადებს. პირველი ის, რომ ფერმერებმა უნდა წარმოადგინონ ელემენტარული ხარჯთაღრიცხა მისაღები სესხის გამოყენების მიმართულებით, რის გაკეთებაც ბევრისათვის გახდება არც თუ ისე იოლი.
 მეორე პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ კაპიტალის გადანაწილება მოხდება არარაციონალურად და პრაქტიკულად უსისტემოდ. სავარაუდოა აგრეთვე, რომ საინვესტიციო თანხების მიმღებებს შორის იქნებიან ფსევდო–ფერმერები და სხვა იაფი სახსრების მითვისების მსურველები. მესამე რისკ–ფაქტორი მდგომარეობს – მიღებული თანხების მიზნობრივ გამოყენებაში, გამომდინარე იქიდან, რომ ვალებით დატვირთული ოჯახებისათვის, პირველ პრობლემას წარმოადგენს „ვალის ორმოდან“ ამოსვლა და მერე უკვე ყველაფერი დანარჩენი.
 ამ შემთხვევაში შედეგად შეიძლება მივიღოთ – არა სოფლის მეურნეობის აღმშენებლობა, არამედ მევახშეების ვალების დაფარვა. სრულიად შესაძლებელია, რომ მოცემული სიტუაცია უტრირებულია, მაგრამ მიღებული სესხის მიზნობრიობა იმ შემთხვევაში იქნება დაცული, როდესაც არ არსებობს, ნაღდი ფულის გადაცემის ფაქტს ადგილი.
 ამასთან ერთად უნდა ითქვას, რომ არსებობს კომერციული ბანკების მიერ საპროექტო დაფინანსებისათვის გამოყოფილი თანხების გადანაწილების, მთლად არასახარბიელო და არაეფექტიანი პრაქტიკის გამოცდილება, მთელი რიგი გაუგებარი პრიორიტეტების და ორმაგი სტანდარტების თანხლებით.
 ამ შემთხვევაში მიზანშეწონილია კარდინალურად განსხვავებული მიდგომის გამოყენება, რომელიც მდგომარეობს შემდეგში:

2.1. სახელმწიფო გარანტიებით, ემიტირებული ევრო–ობლიგაციების მეშვეობით აკუმულირებული საინვესტიციო კაპიტალი, გადანაწილებული უნდა იყოს ე.წ. რეგიონალურ „აგრო–კორპორაციებზე“, ფერმერების მიერ შემდგომი ათვისების მიზნით. აღნიშნული „აგრო–კორპორაციების“ დაფუძნება ხორციელდება ფონდის და რეგიონალური აგრო–სექტორის წარმომადგენლების მეშვეობით – სააქციო საზოგადოებების ფორმით.
 ამ შემთხვევაში ფონდის, როგორც მმართველი კომპანიის მფლობელობაში გადადის აგრო–კორპორაციის აქციების საკონტროლო პაკეტი, ხოლო ფერმერებს შორის, საწყის ეტაპზე აქციების განაწილება უნდა მოხდეს – აქციების სიმბოლური ნომინალური ღირებულებით, მათ მფლობელობაში არსებული სასოფლო – სამეურნეო შეფასებული აქტივების პროპორციულად (აქტივების შეფასების საერთაშორისო სტანდარტებით).

შემდგომ ეტაპზე გათვალისწინებულია ფერმერებისათვის დამატებითი აქციების პაკეტების გადაცემა, მათ მიერ წარმოებული და აგროკორპორაციაში სარეალიზაციოდ (გადასამუსავებლად) ჩაბარებული პროდუქციის ღირებულების ექვივალენტში (ამ შემთვევაში პროდუქციის ღირებულების დადგენას აწარმოებს აგრო–კორპორაცია). გარდა ამისა აქციონირების პროცესის სტიმულირების მიზნით :
ა) აქციონერ–ფერმერებზე გაიცემა დივიდენდები; ბ) მხოლოდ გარკვეული (დადგენილი) აქციების პაკეტების მქონე ფერმერებს შესაძლებლობა ექნებათ სალიზინგო კომპანიის მეშვეობით, დამატებით ტექნიკური საშუალებების ლიზინგში მიღება, ყოველგვარი საწყისი შენატანის გარეშე, ხოლო დანარჩენი ფერმერებისათვის დაწესებული იქნება 30%–ანი თანადაფინანსების პრინციპი.
მოცემული წესით შექმნილი აგრო–კორპორაციების მმართველი გუნდი, შესაბამისად დანიშნული იქნება ფონდის ადმინისტრაციის მიერ. ლოგიკურად, ფონდის მიერ გამოყოფილი დაფინანსება (სესხის სახით) მიმართული იქნება უშუალოდ კონკრეტულ სესხის მიმღებ აგრო–კორპორაციებზე.
აგრო–კრპორაციების მიერ მიღებული სასესხო კაპიტალის ათვისება და ფერმერებზე მიზნობრივი გადანაწილება განხორციელებული იქნება, არა ფულადი, არამედ სასაქონლო ფორმით, რაც იმას ნიშნავს, რომ აგრო–კორპორაციის მიერ შეძენილი ნედლეული, მასალები, ენერგომატარებლები, სასუქები,კომბიკორმი და სხ. გადაეცემათ ფერმერებს მათ მფლობელობაში არსებული აქციების პაკეტების პროპორციულად.
 აქვე უნდა ითქვას, რომ  ამ შემთხვევაში, დაშვებულია აგრო–კორპორაციის მიერ, თანადაფინანსების პირობებზე, კონკრეტული მინი აგრო–პროექტების დაფინანსების პრაქტიკის გამოყენებაც – თანადაფინანსების პრინციპით (ფერმერული მეურნეობები, მეფრინველეობა, მეცხოველეობა, მეთევზეობა, მეფუთკრეობა და სხვა).

ცხადია, რომ აღნიშნული დაფინანსების მიმართულებები ეხება სოფლის მეურნეობისათვის ყველა სახის აუცილებელ საშუალებებს, გარდა სასოფლო–სამეურნეო ტექნიკას და დანადგარებს.

2.2. ტექნიკური და ტექნოლოგიური საშუალებებით, სოფლის მეურნეობის უზრუნველყოფის საკითხი უნდა გადაწყდეს ისეთი თანამედროვე და საყოველთაოდ გავრცელებული საფინანსო–საინვესტიციო მექანიზმების მეშვეობით, როგორიცაა საერთაშორისო საფინანსო ლიზინგი, რომელიც ითვალისწინებს უცხოეთიდან თანამედროვე ტექნიკური საშუალებების და დანადგარების – საქართველოში შემოტანას (სასაქონლო კრედიტის პირობებზე) გრძელვადიანი იჯარით და ლიზინგის პერიოდში – გამოსყიდვის უფლებით. რა საკვირველია, იმისათვის, რომ საქართველო გახდეს ადექვატური ამ სახის საინვესტიციო მექანიზმის გამოყენებისათვის, პირველ რიგში საჭიროა თავსებადი სამართლებრივი გარემოს შექმნა საერთაშორისო ფინანსური ლიზინგის ოპერაციების განსახორციელებლად, რაც ობიექტურად რომ ვთქვათ – არც თუ ისეთი ხანგრძლივი და რთული პროცესია.

 ქვეყნის მასშტაბით, ფინანსური ლიზინგის ოპერაციების განსახორციელებლად უნდა შეიქმნას სახელმწიფო სალიზინგო კომპანია, რომელიც აგრო–კორპორაციებიდან მიღებული ტექნიკური საშუალებების მოთხოვნის შესახებ, განაცხადების საფუძველზე უზრუნველყოფს (სუბ–ლიზინგის პირობებზე), სოფლის მეურნეობას (აგრო–კორპორაციებს) – ტექნიკით და ტექნოლოგიური კომპლექსური სისტემებით. საბოლოო ჯამში ზუსტად აგრო–კორპორაციები, თავის მხრივ უზრუნველყოფენ სოფლის მეურნეობაში მიმდინარე პროცესების მონიტორინგს და ანგარიშვალდებულებები იქნებიან, როგორც ფონდის ისე სალიზინგო კომპანიების წინაშე.

 საფინანსო ლიზინგის საერთაშორისო ასპექტი, ითვალისწინებს – უცხოური იაფი და გრძელვადიანი კაპიტალის მონაწილეობით, უცხოური წარმოების ძირითადი საშუალებების, შეძენას უცხოური სალიზინგო კომპანიის მიერ  და სუბ–ლიზინგის პირობებზე საქართველოს სახ.სალიზინგო კომპანიისათვის გადაცემას.
 უშუალოდ სახ.სალიზინგო კომპანია მომავალში შესაძლოა იქნეს პრივატიზირებული კომერციული სტრუქტურის სტატუსით.

3. სავალუტო–საფინანსო რისკების მონიტორინგი.
მოცემული ერთ მილიარდიანი პროექტის პრაქტიკული რეალიზაცია დაკავშირებულია ისეთი ტიპის რისკების მართვის საკითხებთან, როგორიცაა – სავალუტო რისკების მართვა. თავის თავად ცხადია, რომ აშშ დოლარში და/ან ევროში ნომინირებული ერთ მილიარდიანი ფულადი მასის შემოდინება გარე ეკონომიკურ სივრციდან, ბუნებრივად მოითხოვს  ეროვნულ ვალუტაში კონვერტაციას, რაც პირველ რიგში უნდა მოხდეს ეტაპობრივად, რათა არ მოხდეს სავალუტო ბაზრის დესტაბილიზაცია. შედეგობრივად გაიზრდება მოთხოვნა ლარზე და საჭირო გახდება ეროვნული მანკის მიერ აშშ დოლარის (ევროს) ექვივალენთის ინტერვენცია სავალუტო ბაზარზე, იმისათვის, რომ არ მოხდეს ლარის კურსის მკვეთრი გამყარება. შემდგომ ეტაპზე ეკონომიკაში გაზრდილი ფულადი მასა ბუნებრივად გამოიწვევს ზომიერ ინფლაციურ პროცეს, რაც სავსებით ნორმალური მოვლენაა. მაგრამ აქვე უნდა ითქვას ის გარემოებაც, რომ ინფლაციური პროცესების გაქარწყლება და მათი საბოლოო ნეიტრალიზება შესაძლებელი გახდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეკონომიკაში გაჩენილი დამატებითი ფულადი მასა, იქნება „დასაქონლებული“, ანუ თუ შეიქმნება სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ის ოპტიმალური მოცულობა, რომელიც თავის მხრივ ზეგავლენას მოახდენს ფასთა ინდექსის მაჩვენებლის დაწევაზე და პროდუქციის გაიაფებაზე. ყველა შემთხვევაში საჭიროა სავალუტო და კონიუქტურული საბაზრო რისკების მართვის ქმედითუნარიანი მექანიზმების შექმნა და საერთოდ, მსოფლიო საინვესტიციო პროექტების მართვის პრაქტიკის ადაპტირება, საქართველოს ეკონომიკურ რეალობასთან მიმართებაში. საერთო ჯამში, სოფლის მეურნეობის ე.წ. საინვესტიციო პროექტი, იმ შემთხვევაში იქნება წარმატებული, როდესაც  სამეურნეო პროცესი იქნება სრულყოფილად დაფინანსებული. აღნიშნული პროცესის ერთ–ერთ მნიშვნელოვან ელემენტს წარმოადგენს წარმოებული პროდუქციის სარეალიზაციო არხების ინტენსიური ამოქმედება. ამასთან მიმართებაში, ორგანიზებული სასაქონლო ბაზრის ყველაზე ოპტიმალურ მოდელს წარმოადგენს – სასაქონლო ბირჟა, რომელიც უზრუნველყოფს მოთხოვნა–მიწოდების კონცენტრირებას და ობიექტურ ფასწარმოქმნას, საბირჟო გარიგებების შესრულების საგარანტიო მექანიზმის საფუძველზე. ამ შემთხვევაში სასაქონლო ბირჟის დამფუძნებელთა როლში შეიძლება წარმოდგენილები იყვნენ იგივე აგრო–კორპორაციები.

4. დაზღვევის საკითხები.
სადაზღვევო კომპანიების ჩართვა, ფერმერების მიერ მოყვანილი მოსავლის გარკვეული ოდენობის დაზღვევის მიზნით, მაინცა და მაინც არ არის მიზანსეწონილი, იმის გამო, რომ ბაზრის, მოთხოვნა–მიწოდების და მოთხოვნის „ელასტიურობის“ (პროდუქციის ფასთა ცვლილებასთან მიმართებაში) ეკონომიკური პრინციპებიდან გამომდინარე – მცირე მოსავლის მიღების შემთხვევაში, პროდუქციაზე გაზრდილი ფასების საშუალებით, სრულიად კომპენსირდება (და ზოგ შემთხვევაში აღემატება) მიღებული დანაკარგები.    ამ შემთხვევაში უფრო მიზანშეწონილია პროდუქციაზე ფასთა ცვლილებებისაგან და კონიუქტურული რისკებისაგან, ისეთი სადაზღვევო მექანიზმის შემოღება, როგორიცაა სასაქონლო ვადიანი კონტრაქტები წინასწარ დაფიქსირებული პროდუქციის სარეალიზაციო ფასის ჩვენებით (სასაქონლო ბირჟაზე). მოცემული კონტრაქტების მხარეები იქნებიან წარმოდგენილები, ერთის მხრივ ფონდი და მეორეს მხრივ ფერმერები (ბროკერების მეშვეობით). ამ ფორმის (ფასთა ცვლილებისაგან) სადაზღვევო მექანიზმი ფართოდ გამოიყენება ბიზნეს–ურთიერთობებში.
რეზიუმეს სახით უნდა ითქვას, რომ მხოლოდ ეკონომიკური და სამართლებრივი პრინციპების დაცვის საფუძველზე და თანამედროვე საფინანსო ინსტრუმენტების გამოყენებით, შესაძლებელია სახელმწიფო დონის საინვესტიციო პროექტების წარმატებული რეალიზაცია. ზემოთ აღნიშნული ერთ–ერთი კომპონენტის იგნორირებაც, შეიძლება რისკის ქვეშ დააყენოს მთელი პროექტის ეფექტიანი რეალიზაციის პერსპექტივა.

დამოუკიდებელი საინვესტიციო ექსპერტი – ვახტანგ ხომიზურაშვილი                                                                                                        593667218